فوتبال برای ما ایرانیان هرگز یک بازی ساده نبوده است؛ فوتبال آینهای تمامنما از رؤیاها، رنجها و فریادهای فروخفته یک ملت است. در تقویم تاریخ ورزش این سرزمین، روزهایی حک شدهاند که زمان در آنها متوقف شد. روزهایی که ضربان قلب میلیون ها ایرانی با سوت یک داور هماهنگ شد و سرنوشت، نه روی کاغذهای دیپلماتیک، بلکه روی چمنهای سبز و گاهی گلآلود رقم خورد. از ملبورن تا اولسان، از دوبلین تا تهران، داستان «آخرین بازیها» همیشه روایتی از مرز باریک میان رستگاری و فاجعه بوده است. بازیهای پایانی مقدماتی جام جهانی، حکم دادگاه نهایی را داشتهاند؛ جایی که یا حکم صعود امضا میشد و خیابانها به تسخیر کاروانهای شادی درمیآمد، یا حکم حذف صادر میشد و بغضی سنگین گلوی ملتی را میفشرد. به بهانه سالگرد صعود تاریخی ایران به جام جهانی ۱۹۹۸ در ۸ آذر ۱۳۷۶، مروری داریم بر دراماتیکترین ایستگاههای پایانی تیم ملی ایران در مسیر جامهای جهانی؛ لحظاتی که اشک و لبخند در هم آمیختند.
جام جهانی ۱۹۷۴ آلمان غربی
زخم سیدنی؛ بیداری غول خفته
مقدماتی ۱۹۷۴ نخستین خیز جدی فوتبال ایران برای جهانی شدن بود. ایرانِ قهرمان آسیا، برای رسیدن به مونیخ باید از سد محکم استرالیا میگذشت. دیدار رفت در سیدنی، حکم یک شوک الکتریکی را داشت؛ شکست سنگین ۳ بر صفر، رؤیاها را پیش از تعبیر شدن، سوزاند. محمود بیاتی و شاگردانش در بازی برگشت در تهران مأموریتی غیرممکن داشتند.
جمعه ۲ شهریور ۱۳۵۲، تهران آن روز یکپارچه شور بود. پرویز قلیچخانی، کاپیتان مقتدر ایران، نبض بازی را در دست گرفت و با پنالتی دقیقه ۱۴ و گل دقیقه ۳۱ خود، ورزشگاه را به مرز انفجار رساند. ایران ۲- صفر پیروز شد، اما قانون تفاضل گل، بیرحمتر از آن بود که به دلاوریهای آن روز احترام بگذارد. این حذف، اگرچه تلخ بود، اما نقطه عطفی در تاریخ فوتبال ما شد؛ روزی که فوتبال ایران فهمید فاصلهاش با سطح جهانی جبرانشدنی است، اما تاوان اشتباهات در بازی رفت (سیدنی)، همیشه سنگین خواهد بود. این نبرد، پیشدرآمدی بود بر رقابتهای تاریخی ایران و استرالیا.
جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین
غفور جهانی و قفلگشایی تاریخ
چهار سال بعد از حسرت ۱۹۷۴، تیم حشمت مهاجرانی دیگر یک مدعی ساده نبود؛ آنها پادشاه بیرقیب آسیا بودند. در آن سیستم فرسایشی مقدماتی، ایران با اقتدار رقبا را یکی پس از دیگری کنار زد تا به روز سرنوشت در تهران رسید؛ باز هم استرالیا، اما این بار برای قطعی کردن صعود. جمعه، ۴ آذر ۱۳۵۶. ورزشگاه آزادی جای سوزن انداختن نداشت. ایران برای نخستین صعود تاریخیاش، تنها به یک برد نیاز داشت تا تشریفات بازی آخر با کویت بیاهمیت شود. بازی گره خورده بود تا اینکه در دقیقه ۴۴، پاس حسن روشن و فرصتطلبی «غفور جهانی»، قفل دروازه کانگوروها شکست. آن گل، تنها یک گل نبود؛ فریاد رهایی فوتبال ایران از قفس آسیا بود.
ایران یک بر صفر برد و به عنوان تنها نماینده قاره کهن، مسافر بوینسآیرس شد. تصویر حشمت مهاجرانی روی دوش بازیکنان و جشن ملتی که برای نخستین بار طعم جهانی شدن را میچشیدند، نگاتیوهای ماندگار آلبوم فوتبال ایران شدند. آن روز، فوتبال ایران رسماً شناسنامه بینالمللی گرفت.
جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا
طعم گس پیروزی
پس از سالها دوری از صحنههای بینالمللی بر اثر جنگ تحمیلی و تحریمها، مرحله مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۰، فرصتی طلایی برای احیای فوتبال ایران بود. تیمی جوان و جسور با هدایت مهدی مناجاتی و ستارههایی که تشنه اثبات تواناییهای خود بودند. اما ساختار بیرحمانه مسابقات - حذف مستقیم در همان دور نخست - کوچکترین لغزش را تحمل نمیکرد و چینِ قدرتمند نخستین مانع سرسخت این مسیر بود.
شکست ۲ بر صفر در چین، کار را برای دیدار ۳۱ تیر ۱۳۶۸ در تهران دشوار کرد. تیم ملی با فشاری سنگین نیمه نخست را توفانی آغاز کرد و با گلهای گروسی و افتخاری امید را به سکوها بازگرداند. در آغاز نیمه دوم، ضربه دقیق فرشاد پیوس روی ارسال کرمانیمقدم، ایران را به رؤیای جبران نزدیک کرد. اما دو ضدحمله برقآسای چین ورق را برگرداند و پیروزی ۳-۲، برای صعود کافی نبود. تنها راه صعود ایران به مرحله بعدی رقابتها این بود که تایلند برابر چین شکست نخورد که اینگونه نشد و چین با شکست ۲ بر صفر تایلند موفق شد بهخاطر تفاضل گل بهتر صدرنشین گروه شده و به مرحله بعدی صعود کند.
جام جهانی ۱۹۹۴ آمریکا
تراژدی دوحه
مقدماتی ۱۹۹۴ در دوحه قطر، یکی از دراماتیکترین و در عین حال تلخترین تورنمنتهای تاریخ تیم ملی بود. علی پروین با تیمی که ترکیبی از باتجربههای پکن ۹۰ و جوانان جویای نام بود، قدم به مسابقات گذاشت. اما بینظمی تاکتیکی و حواشی، بلای جان تیم شد. کار به بازی آخر مقابل عربستان سعودی کشید؛ دیداری که حکم مرگ و زندگی را داشت.
بازی با عربستان، ویترینی از فوتبال احساسی و بیدقت بود. ایران برای صعود نیاز به پیروزی داشت اما ساختار دفاعی تیم از هم پاشیده بود. نتیجه نهایی ۴ بر ۳ به سود عربستان، تیر خلاصی بر پیکر تیم پروین بود. گلهای سامی الجابر، فهد المهلل، الموسی و فلاته و پاسخهای دیرهنگام فنونیزاده(۲گل) و منافی، نتوانست مانع از شکست شود. ایران در حالی که ستارههایی چون دایی، استیلی و درخشان را داشت، در باتلاق تاکتیکی دوحه غرق شد. این شکست، پایان امپراتوری علی پروین در تیم ملی و آغاز دوران گذار فوتبال ایران به سمت مدرنیته و استفاده از مربیان خارجی بود.
جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه
حماسه ملبورن
هشتم آذر ۱۳۷۶، ورزشگاه کریکت گروند ملبورن. این نه یک مسابقه فوتبال؛ بلکه نبردی نابرابر میان امید و یأس بود. ایران پس از ناکامیهای پیدرپی در گروه و شکست در پلیآف مقابل ژاپن، به آخرین خاکریز رسیده بود: استرالیا، تیمی که با ستارههایش آمده بود تا جشن صعود را برپا کند. نیمه نخست و اوایل نیمه دوم، جهنمی واقعی بود. هری کیول و ویدمار ایران را ۲- صفر عقب انداخته بودند اما ناگهان، وقفهای عجیب رخ داد؛ پاره شدن تور دروازه توسط یک هوادار افراطی استرالیایی، گویی نظم کائنات را به نفع ایران تغییر داد.
تیم والدیر ویرا که چیزی برای از دست دادن نداشت، دست به قمار زد. گل کریم باقری در موقعیت مشکوک آفساید روزنهای از نور را در دل تاریکی گشود و سرانجام، آن لحظه تاریخی فرا رسید؛ پاس علی دایی و فرار خداداد عزیزی... غزال تیزپای ایران توپ را به تور بوسنیچ دوخت تا ملبورن غرق در سکوت شود.
سوت ساندرو پل مجارستانی، پایان ۲۰ سال حسرت بود. ایران با تساوی ۲-۲ و به لطف گل زده در خانه حریف، غیرممکنترین صعود تاریخ فوتبال آسیا را رقم زد.
جام جهانی ۲۰۰۲ کره و ژاپن
مرثیهای در دوبلین؛ حسرت نسل سوخته
مسیر جام جهانی ۲۰۰۲ برای ایران، مسیری سنگلاخی و پر از حسرت بود. تیمی که با میروسلاو بلاژویچ، فوتبالی تهاجمی و چشمنواز ارائه میداد، در منامه بحرین قربانی یک تراژدی شد و با شکستی تلخ، شانس صعود مستقیم را از دست داد تا کار به پلیآف با ایرلند بکشد.
ایرلندی که روی کین و رابی کین را داشت و در اوج قدرت بود. بازی رفت در دوبلین روی یک پنالتی و یک ضربه ایستگاهی با نتیجه ۲- صفر به سود میزبان تمام شد، اما داستان اصلی در بازی برگشت در ورزشگاه آزادی رقم خورد؛ جایی که ۱۰۰ هزار نفر آمده بودند تا شاهد معجزهای دیگر باشند.
در آن عصر پاییزی ۲۴ آبان ۱۳۸۰، ایران سراسر حمله بود و ایرلند با دفاعی چندلایه، راه را بر مهاجمان بسته بود. حملات دامنهدار ایران به دیوار بتنی سبزپوشان میخورد.
سرانجام یحیی گلمحمدی در دقایق پایانی با ضربه سری دیدنی قفل دروازه شی گیون را شکست، اما این گل برای جبران کافی نبود. سوت پایان بازی، حکم به حذف یکی از پرستارهترین نسلهای فوتبال ایران داد، پایانی تلخ بر رؤیای حضور در اولین جام جهانی قرن بیست و یکم بود. گریههای تلخ یحیی یکی از ماندگارترین صحنههای تاریخ فوتبال ایران است.
جام جهانی ۲۰۰۶ آلمان
انتقام باخت منامه در آزادی با پرواز نصرتی
چهار سال پس از کابوس منامه، سرنوشت بار دیگر ایران و بحرین را در روز پایانی (یا دقیقتر بگوییم، روز سرنوشتساز ماقبل آخر که حکم فینال را داشت) رو در روی هم قرار داد. این بار برانکو ایوانکوویچ، پروفسور خونسرد کروات، روی نیمکت ایران نشسته بود. استراتژی ساده بود: پیروزی در تهران برابر بحرین برابر بود با بلیت مستقیم برلین. ۱۸ خرداد ۱۳۸۴ ورزشگاه آزادی یکپارچه سفیدپوش شده بود. بحرینیها که چهار سال پیش با پرچم عربستان دور افتخار زده بودند، این بار آمده بودند تا دوباره زهر بریزند.
بازی گره خورده بود و استرس در ساقهای بازیکنان موج میزد. اما نیمه دوم، ورق برگشت. ارسال دقیق فریدون زندی و پرواز بلند محمد نصرتی، مدافع پیشتاخته ایران، گره کور بازی را باز کرد. ضربه سر نصرتی به تور نشست تا ورزشگاه آزادی منفجر شود. این گل، نه فقط گل صعود، بلکه گل انتقام بود. ایران با پیروزی یک بر صفر، یکی از آسانترین و بیدغدغهترین صعودهای تاریخ خود را جشن گرفت. ستارههایی چون هاشمیان، مهدویکیا و نکونام در اوج پختگی بودند. آن شب تهران نخوابید، اما این بار برخلاف ملبورن، صعود در خانه و در آغوش هواداران رقم خورد تا زخمهای سال ۲۰۰۲ التیام یابد.
جام جهانی ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی
سئولِ بیرحم؛ پایان عصر امپراتورها
مقدماتی ۲۰۱۰، سیاسیترین و پرحاشیهترین دوران تیم ملی بود. تغییرات پیدرپی مربی از علی دایی تا افشین قطبی، تیم را آشفته کرده بود. کار به بازی آخر در سئول کشید. ۲۸ خرداد ۱۳۸۸، ایران برای صعود محکوم به پیروزی برابر کره جنوبی بود؛ کرهای که صعودش قطعی شده بود اما با تمام قوا و برای حفظ رکورد شکستناپذیریاش بازی میکرد. این بازی همچنین آخرین رقص نسل طلایی ۹۸ بود.
نیمه نخست با بازی هوشمندانه ایران همراه شد و گل مسعود شجاعی، امید را به اردوی ایران آورد. ایران تا دقیقه ۸۱ مسافر جام جهانی بود. اما پارک جی سونگ، ستاره منچستریونایتد و کابوس همیشگی فوتبال ایران، باز هم زهرش را ریخت. او با فراری تند و تیز و شوتی دقیق از زاویه بسته، سیدمهدی رحمتی را مغلوب کرد. تلاشهای دیوانهوار ایران در دقایق پایانی بیثمر ماند. تساوی یک - یک در سئول و همزمان تساوی عربستان و کره شمالی، بدترین سناریو ممکن را رقم زد. ایران حذف شد. سوت پایان، تصویرگر خداحافظی تلخ مهدویکیا با چشمان اشکبار بود. نسلی که میتوانست در آفریقا تاریخساز شود، در هوای شرجی سئول به تاریخ پیوست.
جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل
مشتهای گره کرده در اولسان
مقدماتی ۲۰۱۴ با کارلوس کیروش، سینماییترین سناریو ممکن را داشت. ایران پس از شکست خانگی مقابل ازبکستان، عملاً شانس صعود مستقیم را از دست داده بود. اما سه برد متوالی یک بر صفر مقابل قطر، لبنان و درنهایت کره جنوبی، غیرممکن را ممکن کرد. ۲۸ خرداد ۱۳۹۲ بازی آخر در اولسان کره جنوبی، جنگی فراتر از فوتبال بود. چوی کانگ هی، سرمربی کره با اظهارات توهینآمیز علیه ایران و کیروش، جنگ روانی را آغاز کرده و گفته بود دوست دارد ازبکستان صعود کند نه ایران.
کیروش اما از این خشم، سوخت موشک ساخت. ایران با یک دفاع اتوبوسی منظم و منسجم، راهها را بست و در یکلحظه غفلت مدافع کرهای، رضا قوچاننژاد (گوچی) همچون عقاب توپ را ربود و با ضربهای دقیق دروازه کره را فرو ریخت. دقایق باقیمانده، جانکاه و فشار کره خردکننده بود، اما رحمان احمدی و خط دفاعی ایران تسلیم نشدند. سوت پایان بازی، تصویر مشتهای گرهکرده کیروش به سمت نیمکت کره را جاودانه کرد. ایران در خاک کره، جشن صعود گرفت. این پیروزی، پیروزی نظم تاکتیکی و غیرت ایرانی بر جنگ روانی حریف بود.
جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه
صعود با دستهای در جیب!
داستان صعود به روسیه ۲۰۱۸، متفاوتترین روایت تاریخ فوتبال ماست. خبری از اما و اگر ماشینحساب و دعاهای دقیقه ۹۰ نبود. کارلوس کیروش تیمی ساخته بود از جنس بتن و فولاد. ایران در طول مسابقات مقدماتی بدون شکست بود! اقتداری بیسابقه که آسیا را انگشتبهدهان گذاشت.
روز جشن صعود، بسیار زودتر از پایان مسابقات فرا رسید. ۲۲ خرداد ۱۳۹۶، ورزشگاه آزادی، دیدار مقابل ازبکستان. ایران با پیروزی میتوانست دو هفته مانده به پایان رقابتها، بلیت مسکو را رزرو کند.
در روزی که مسعود شجاعی یک پنالتی را به بیرون زد، فرار سردار آزمون و ضربه دقیق او و در ادامه گل مهدی طارمی، کار را تمام کرد. پیروزی ۲- صفر، ایران را بهعنوان دومین تیم جهان (بعد از برزیل) به جام جهانی فرستاد. این اولینبار بود که ایران «دو دوره پیاپی» به جام جهانی میرفت. کیروش با لبخندی مغرورانه، نظمی آهنین را به فوتبال ایران دیکته کرد. آن شب، تهران نه از سر اضطراب؛ بلکه از سر شوقِ قدرتمند بودن به خیابان ریخت.
جام جهانی ۲۰۲۲ قطر
بازگشت از لبه پرتگاه سقوط
مسیر قطر ۲۰۲۲ با مارک ویلموتس تبدیل به کابوس شده بود و ایران در آستانه حذف زودهنگام قرار داشت. اما با آمدن دراگان اسکوچیچ، ورق برگشت. تیمی که متحد شده بود، تمام بازیهای باقیمانده را برد تا به مرحله نهایی برسد. در مرحله نهایی نیز، تیم ملی با تکیه بر نبوغ زوج مخوف طارمی-آزمون، رقبا را درو کرد.
هفتم بهمن ۱۴۰۰، ورزشگاه آزادی، بازی مقابل عراق. در روزی که پس از مدتها دوری به خاطر کرونا، تماشاگران (و برای نخستینبار بانوان در یک بازی رسمی مقدماتی جام جهانی) به ورزشگاه آمده بودند، ایران به دنبال سریعترین صعود تاریخ آسیا بود. بازی گره خورده بود تا اینکه مهدی طارمی، ستارهای که تازه از سفر رسیده بود، روی یک پاس عمقی و اشتباه مدافعان عراق، با خونسردی تمام دروازه را باز کرد. همین تک گل کافی بود. سوت پایان بازی، مهر تأییدی بود بر صعودی زودهنگام و مقتدرانه. ایران با این برد، سه هفته زودتر از پایان رقابتها، حضورش در دوحه را قطعی کرد تا ثابت کند ژن صعود در رگهای فوتبال ایران تثبیت شده است.
جام جهانی ۲۰۲۶ (آمریکا، مکزیک، کانادا)
پوکرِ صعود در تهران
داستان رسیدن به قاره آمریکا، روایتی متفاوت از تمام ادوار گذشته است. با ۴۸ تیمی شدن جام جهانی، دیگر خبری از آن دلهرههای کشنده ملبورن یا محاسبات پیچیده منامه نیست.
شاگردان امیر قلعهنویی تنها یک امتیاز برای قطعی کردن بلیت آمریکا نیاز داشتند. اما این دیدار که قرار بود یک برد خانگی راحت باشد، به نبردی نفسگیر و پر از شوک تبدیل شد.
۵ فروردین ۱۴۰۴ در ورزشگاه آزادی اشتباهات خط دفاعی در نیمه نخست و گل زودهنگام ارکینوف، بهت و سکوت را به سکوهای آزادی هدیه داد. نیمه دوم اما صحنه هنرنمایی مثلث هجومی ایران بود. مهدی طارمی ابتدا روی پاس دیدنی سردار آزمون با یک والی تماشایی بازی را به تساوی کشاند، اما شوکِ گلِ فوری فیضاللهاف روی یک ضربه ایستگاهی، دوباره جشن صعود را به تعویق انداخت. دلهره حذف یا به تعویق افتادن صعود در ساقهای ملیپوشان موج میزد تا اینکه در دقیقه ۸۳، باز هم مهدی طارمی در نقش ناجی ظاهر شد و در شلوغی محوطه جریمه، گل تساویبخش را به ثمر رساند.
تساوی ۲-۲ مقابل ازبکستان سختکوش، اگرچه نوار بردهای متوالی ایران را پاره کرد، اما برای ثبت «پوکر صعود» کافی بود.
خبرنگار: حامد سبحانی
نظر شما